Herman Pleij
Schrijver van “Erasmus en het Poldermodel”
Biografie
Herman Pleij, geboren in 1943 te Hilversum. Hij studeerde Nederlandse Taal- en Letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Promoveerde in 1979 op Het Gilde van de Blauwe Schuit.
Van 1981 tot 2008 hoogleraar in de Historische Nederlandse Letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Was daar van 1990 tot 1992 decaan van de Faculteit der Letteren. In 1993 onderscheiden door de Belgische regering met de Francqui-leerstoel voor buitenlanders, en in 2000 door de Katholieke Universiteit Brussel met een eredoctoraat. Bij zijn afscheid van de universiteit koninklijk onderscheiden als Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw.
Hij is vooral geïnteresseerd in volksliteratuur en –cultuur, toneel, de rederijkers, de betekenis van de vroege drukpers, de ontwikkeling van een burgermoraal en van Nederlandse identiteiten in het algemeen.
Maakte in 1991 een zesdelige radio- en Tv-serie voor TELEAC onder de titel Sprekend over de middeleeuwen, waarvan ook een boek gemaakt is onder dezelfde titel. Schrijft tevens in dag- en weekbladen over cultuurhistorische onderwerpen. Essays over Nederlandse mentaliteiten en de nationale beschavingsgeschiedenis.
In 2005 schreef hij "Erasmus en het poldermodel". Dit is tevens zijn meest bekende werk en gaat over lijnen in de vaderlandse geschiedschrijving.
Inzetbaarheid
Spreker
Literatuur
Het Nederlandse onbehagen
Nederlanders houden niet van spektakel, heldenverering en herdenkingen buiten de grenzen van de huiskamer. Kunnen we daarom niet schrijven en toneelspelen? Aandacht voor de eigen geschiedenis, cultuur en voor nationale sentimenten is niet erg populair. Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg. De echte wereld begint pas in het buitenland. Ongemerkt lijkt Nederland op weg een volstrekt unieke identiteit op te bouwen uit de ontkenning daarvan. Buitenlanders verbazen zich daar hogelijk over. In hun ogen heeft zich op de bodem van die vrijwel onbewoonbare moerasdelta een merkwaardige rijkdom aan cultuur en macht ontwikkeld. In Het Nederlandse onbehagen beschrijft Herman Pleij in verschillende essays het geworstel met de nationale identiteit de onbedwingbare moffenhaat, de afkeer van het literaire verleden, de onverteerbare oorlogserfenis en de bewonderende blik van buitenlanders.
Gevleugelde woord
De literatuur is volwassen geworden in de vijftiende eeuw. Ze heeft een eigen taal gevonden en gaat over alles wat mensen opwindt - liefde, hiernamaals, zelfkennis, huwelijk, misstanden in de kerk, het ware geloof, ketterijen en erotiek. Ook zijn er nu auteurs die gevierd worden en van hun pen kunnen leven.
Maar nog steeds werkt literatuur alleen op straat, in kroeg of klooster, en ook op zolder en kerkhof - zolang er maar mensen zijn. Literatuur blijft een publieke zaak, zelfs een gedrukt boek met schelmenstreken leest men aan elkaar voor. Maar de rol van het publiek verandert. Van deelnemer aan het gewilde volksfeestrepertoire verandert men in toeschouwer bij de imposante voordrachten en schouwspelen van de literair geschoolde rederijkers. Die treden graag in het voetspoor van Erasmus. In hun spectaculair geënsceneerde drama’s verbeelden ze de kracht van het debat, verdraagzaamheid en ieders kansen op de eeuwigheid.
De literatuur krijgt vooral een ander karakter door de drukpers. Die maakt er een product van voor de vrije markt. En dat betekent de geboorte van de literaire tekst als afzonderlijk (kunst)werk, voorzien van een eigen titel. Daarbij blijkt de honger naar versierde woorden enorm te zijn. Daarin kan immers troost gevonden worden voor de wonden van het leven. Maar ook de onafwendbare dood laat zich hiermee lijmen. Het sterkst nog werken de hilarische omkeringen van de gewenste gedragsvormen, aangevoerd door de zot die leert hoe het niet moet. En al die woorden krijgen vleugels. Telkens weer.
De eeuw van de zotheid
In de zestiende eeuw biedt de zot een aantrekkelijk houvast om van alles te regelen. Zo schept hij luidruchtig vertier dat de gevreesde melancholie kan dempen. Verder slaat hij door zijn gebrek aan wijsheid de grootste onzin uit, die ook benut kan worden om vileine kritiek te uiten: het is toch maar een gek die het zegt...
Daarom nemen vorsten, stadsbesturen en schutterijen een zot in dienst om lucht te kunnen geven aan oplopende spanningen. Bovendien kan deze beroepsdwaas fungeren als antimodel voor de beschavingsidealen van de bourgeoisie. Wild gebarend op zijn stokpaardje demonstreert hij elk gebrek aan beheersing en goede manieren. Hij is de kampioen van het onderbuikse dat voor de beschaafde elite nu juist om de hoogste controle vraagt. Maar daarnaast is er ook de onnozele zot die door elk gebrek aan geleerdheid juist in staat blijkt tot wijsheid van de meest onbevangen soort. Om al die redenen worden professionele zotten en echte gekken in deze eeuw van de gevestigde burgermacht naar hartenlust uitgebuit – niet zelden geïnspireerd door de onsterfelijke zot van wie Erasmus de lof gezongen heeft. Al deze aspecten van de nar worden met verve geschetst in De eeuw van de zotheid.